Woordvorming door afleiding xZie ANS 12.1.2 Afleiding voor meer verdieping

Afleiding is een manier om woorden te vormen door aan een basiswoord een affix toe te voegen. Voorbeelden van affixen zijn voorvoegsels (prefixen) als be- en on- en achtervoegsels (suffixen) als -er en -heid.

Nederlandse achtervoegsels bepalen altijd de woordsoort van het gevormde woord, voorvoegsels meestal niet. Met het achtervoegsel -heid maak je bijvoorbeeld van een adjectief een zelfstandig naamwoord: schoon + -heid = schoonheid. Er zijn veel verschillende voor- en achtervoegsels, hieronder geven we enkele voorbeeldenxVoor een compleet overzicht van de soorten afleiding, zie ANS 12.3.2 (werkwoorden), 12.4.2 (substantieven) en 12.5.2 (adjectieven):

Voorvoegsels
• be-, ont-, her-, ver-, onder-, voor-: beginnen, ontdekken, herzien, versterken, onderbouwen, voorkomen
• on-, ex-: onzin, ex-prof
• anti-, multi-: anti-autoritair, multicultureel

Achtervoegsels
• -el: hinkelen
• -er, -ing, -tje, -ster: bakker, werking, tafeltje, wandelaarster
• -baar, -isch: eetbaar, alfabetisch

Merk op dat een woord als voorkomen qua vorm ambigu is: het kan een afleiding zijn met het voorvoegsel voor, en een samenkoppeling met het voorzetsel voor. Dit zijn twee verschillende woorden met verschillende betekenissen. Twee belangrijke verschillen tussen deze vormen zijn klemtoon (voorkómen vs. vóórkomen) en scheidbaarheid (je voorkomt zoiets niet vs. dat komt niet voor).

Voor- en achtervoegsels kunnen inheems en uitheems zijn. Soms geeft dit beperkingen. Zo worden uitheemse achtervoegsels over het algemeen alleen gecombineerd met uitheemse basiswoorden: het uitheemse -iteit gaat wel samen met het uitheemse divers (diversiteit), maar niet met het inheemse blind (*blinditeit). Dit geldt echter weer niet voor voorvoegsels.

Afleiding is productief: het is een manier van woordvorming die in het hedendaags Nederlands veel voorkomt. Wel zijn er grote verschillen in productiviteit van de soorten afleidingen. Woordvorming op -er zoals vlogger is zeer productief, terwijl het achtervoegsel -elijk zoals in vreselijk niet meer kan worden gebruikt.