De (on)voorspelbaarheid van woordbetekenis

De betekenis van een woord als bananenschil is goed te achterhalen op basis van de woorddelen bananen en schil. Maar dit geldt niet voor de betekenis van bananenrepubliek. Als de betekenis van een geleed (=samengesteld) woord voorspelbaar is noemen dat woord doorzichtig.

Er zijn verschillende graden van doorzichtigheid. Een woord als ontvrienden is gedeeltelijk doorzichtig, omdat het specifiek betrekking heeft op vriendschapsrelaties in sociale media, iets wat je als taalgebruiker zult moeten leren.

Woorden kunnen hun doorzichtigheid verliezen doordat het basiswoord ervan is verdwenen, of een andere betekenis heeft (gekregen). Dat geldt bijvoorbeeld voor onderstaande werkwoorden met een prefix:

• ont-ginnen, ont-beren
• ver-geten, ver-liezen

In deze woorden hebben ook de voorvoegsels ont- en ver- geen duidelijke betekenis (meer). xZie ANS 12.3.2.1.2 Het voorvoegsel ont-