Bereik en soorten ontkenningx
Er zijn verschillende soorten ontkenning, die we kunnen karakteriseren aan de hand van het begrip bereik:
- zinsontkenning: Zij komt niet.
- gedeeltelijke ontkenning: Ik bedoel niet de groene auto (maar de rode).
- woordontkenning: De jongen is ongelukkig
In de eerste zin, Zij komt niet, heeft niet betrekking op de hele zin. We zeggen dan dat niet bereik heeft over de hele zin. Dit noemen we zinsontkenning (of zinsnegatie). In het tweede voorbeeld is dit anders: daar wordt niet de hele zin, maar alleen het zinsdeel de groene auto ontkend. We zeggen dan dat niet bereik heeft over de groene auto. Dit noemen we gedeeltelijke ontkenning (of partiële negatie). Het derde voorbeeld laat weer een ander soort negatie zien: In ongelukkig wordt het woord gelukkig ontkend. Het negatie-element on- heeft bereik over het woord gelukkig, en we spreken dan van woordontkenning of morfologische ontkenning.
Met het begrip bereik kun je ook het verschil tussen Zij is niet gelukkig en Zij is ongelukkig verklaren: dit is een verschil in bereik van de ontkenning. In het eerste geval wordt de gehele zin Zij is gelukkig ontkend; er is sprake van zinsontkenning, en het negatie-element niet heeft bereik over de hele zin.
In het tweede geval is het bereik van de ontkenning kleiner: alleen het woord gelukkig wordt ontkend; er is dus sprake van woordontkenning. Dit verschil wordt duidelijk als je terug wil verwijzen naar de ontkenning. Bij zinsontkenning kan dit wel:
- Zij is niet gelukkig.
- Zij is dat wél.goed
Maar bij woordontkenning is dit niet mogelijk:
- Zij is ongelukkig.
- Zij is het wél.fout