Het gebruik van enig(e)(n), enkel(e)(n), wat, een paar, sommig(e)(n), deze(n) en gene(n)
 		 [ 5·9·3·2·vi ]
 
1 De onbepaalde voornaamwoorden (of equivalenten) enig(e)(n), enkel(e)(n), wat, een paar, sommig(e)(n), deze(n) en gene(n) worden niet-zelfstandig en zelfstandig gebruikt en kunnen naar personen en zaken verwijzen. Als ze zelfstandig gebruikt (zonder kwantitatief er) personen aanduiden met buitentekstelijke verwijzing, krijgen de woorden die op een -n kunnen eindigen, de n-vorm. Vergelijk:

(1) (Zie je die vissen daar?) Sommige zijn al dood.
(2) (Zie je die visclub daar?) Enkelen hebben nog niets gevangen.
(3) Enige hengelaars hadden al een visje verschalkt, maar sommige wachtten nog geduldig op de eerste beweging van hun dobber.


 
2a Het onbepaald voornaamwoord enig(e)(n) behoort in de meeste gevallen tot formele taal. Het kan met enkel- en meervoudige substantieven gecombineerd worden; in het meervoud komt het ook zelfstandig voor (met of zonder kwantitatief er).
     Met een enkelvoudig substantief (in de vorm enig bij een het-woord, enige bij een de-woord) verbonden (altijd zonder lidwoord of ander bepalend woord) heeft enig(e) twee verschillende betekenissen.
     Alleen bij een niet-telbaar substantief kan enig(e) ' een kleine hoeveelheid van', 'een zekere mate van' betekenen. Voorbeelden:

(4) Enige tijd geleden heb ik hem ontmoet.   <formeel>
(5) Hij bezit enig geld.   <formeel>
(6) Met enige tevredenheid zag hij dat zijn tegenstander tekenen van vermoeidheid vertoonde.   <formeel>

Bij enkelvoudige substantieven in het algemeen kan het altijd min of meer beklemtoonde enig(e) de betekenis hebben van 'welk(e) dan ook', 'een of ander(e)' (vergelijk ii en iii). Voorbeelden:

(7) Het is nu kouder dan in enige vorige winter.   <formeel>
(8) Wie ooit in enig ziekenhuis gelegen heeft, weet dat het verplegend personeel overbelast is.   <formeel>
(9) Heeft hij enig succes gehad met al zijn pogingen?

Het laatste voorbeeld zal met beklemtoond enig meestal opgevat worden als een vraag waarop een ontkennend antwoord wordt verwacht; de betekenis is dan 'Heeft hij welk succes dan ook (succes in een of andere vorm) gehad?'. De zin kan echter, met onbeklemtoond enig, ook gerekend worden tot de vorige betekeniscategorie en een neutrale vraag zijn: 'Heeft hij een zekere mate van succes gehad?'. Hetzelfde geldt voor een zin als:

(10) Bezit hij enig geld?

Dergelijke vragen kunnen tot de standaardtaal gerekend worden. In de praktijk van het taalgebruik maakt het vaak niet veel uit welke van de twee betekenissen men aan enig(e) hecht.
 
2b In het meervoud duidt enige(n) niet-zelfstandig en zelfstandig een onbepaald maar niet te groot aantal of een geringe hoeveelheid aan van de zelfstandigheden waarnaar het verwijst. Het behoort tot formeel taalgebruik, maar komt regionaal (met name in België) ook buiten formeel taalgebruik voor. Voorbeelden:

(11) Er zijn enige gasten gekomen.   <formeel, regionaal>
(12) Hij heeft er enige regels onder geschreven.   <formeel, regionaal>
(13) Enigen gaven de strijd al spoedig op, maar de meesten hielden vol.   <formeel, regionaal>

Opmerking 1


 
3 Het onbepaald voornaamwoord enkel(e)(n) kan niet-zelfstandig bij een enkelvoudig substantief voorkomen. Na een lidwoord of aanwijzend voornaamwoord betekent het 'weinige' en de naamwoordelijke constituent heeft dan meervoudige betekenis. Zo betekent een enkele keer ' heel zelden', 'een geïsoleerde keer'. Na het telwoord één en na geen heeft enkel(e) alleen een versterkende functie: één enkele keer betekent 'maar één keer', geen enkele minuut betekent 'niet één minuut'. Andere voorbeelden:

(14a) Voor die enkele bezoeker die we kunnen verwachten, hoeven we niet de hele dag open te blijven.
(15) Met een enkel woord wist hij veel te zeggen.

In het meervoud wordt enkele(n) op dezelfde manier gebruikt als enige(n) en heeft het ook dezelfde betekenis. Het komt dan vooral in geschreven taal voor. Voorbeelden (vergelijk (16a) met (11) boven):

(16a) Er zijn enkele bezoekers gekomen.
(17) Hij heeft er enkele uren aan besteed.
(18) Enkelen bleven volhouden, maar de meesten hadden er gauw genoeg van.

In tegenstelling tot enige(n) kan enkele(n) ook voorafgegaan worden door het lidwoord de of een ander bepalend woord. De betekenis is in dit geval weer 'weinige'. Voorbeelden:

(14b) Voor de/die enkele bezoekers die we kunnen verwachten, hoeven we niet de hele dag open te blijven.
(19a) Zijn die enkele minuten je teveel?
(20) De enkelen die nog volgehouden hadden, waren blij toen de bel ging.

De combinatie van (niet-zelfstandig) enkel(e) met een voorafgaand lidwoord of een ander bepalend woord kan als een (complexe) determinator binnen een naamwoordelijke constituent gezien worden . Opmerking 2


 
4 Het onbepaald voornaamwoord wat kan determinator zijn bij meervoudige telbare en enkelvoudige niet-telbare substantieven. Verbonden met het kwantitatieve er kan het ook zelfstandig voorkomen. Het duidt een onbepaald maar niet te groot aantal of een kleine hoeveelheid aan. Het wordt meer in gesproken dan in geschreven taal gebruikt. Voorbeelden:

(21) Ik heb alleen wat vrienden uitgenodigd.
(22) Neem nog wat kaas.

Het voornaamwoord wat kan voorafgegaan worden door de bijwoorden

nogal, vrij, tamelijk, heel en aardig

(zie voor de overeenkomstige mogelijkheden in de adjectivische constituent ). De betekenis van bijwoord + wat is dan 'vrij veel'. Voorbeelden:

(23) Boeken? Ik heb er nogal wat.
(24) Er is vrij wat uranium gevonden in Zichem.
(25) De heren hadden tamelijk wat alcoholische drank genoten.
(26) Er waren heel wat mensen.
(27) Er staan toch al aardig wat bomen in die nieuwe wijk.


 
5 De woordgroep een paar kan dezelfde syntactische functie vervullen en dezelfde betekenis hebben als enige(n), enkele(n) en wat. De woordgroep fungeert dan als determinator bij meervoudige telbare substantieven , of ze wordt zelfstandig verbonden met kwantitatief er. Voorbeelden:

(16b) Er zijn een paar bezoekers gekomen.
(28) Daar heeft hij een paar artikelen over geschreven.
(29) Ik heb heel wat vrienden, maar ik heb er maar een paar uitgenodigd.

In een naamwoordelijke constituent ingeleid door het lidwoord de of een ander bepalend woord kan in de determinator paar voorkomen; het betekent dan opnieuw 'weinige' (vergelijk enkele(n) en zie ook ). Voorbeelden:

(14c) Voor die paar bezoekers die we kunnen verwachten, hoeven we niet de hele dag open te blijven.
(19b) Zijn die paar minuten je teveel?

Opmerking 3 Opmerking 4


 
6 In tegenstelling tot de tot nog toe in deze subparagraaf behandelde onbepaalde voornaamwoorden, kan sommig(e)(n) niet zelfstandig gebruikt met kwantitatief er voorkomen. Vergelijk:

(30a) Ik weet niet precies hoeveel exemplaren ik heb, maar ik heb er wel enige/enkele/wat/een paar.
(30b) Ik weet niet precies hoeveel exemplaren ik heb, maar ik heb er wel sommige.   <<uitgesloten>>

Dit hangt samen met de niet-kwantitatieve betekenis van sommig(e) (n), die te omschrijven is als 'bepaalde', 'zekere', 'van zekere soort'. Overigens is de betekenis 'een onbepaald maar niet te groot aantal' wel impliciet aanwezig, zodat vervanging van sommig(e)(n) door bijv. enig(e)(n) vaak wel mogelijk is. Verder is sommig(e)(n) vaak synoniem met zeker(e) (zie ii 1), bijv. in:

(31a) Sommige bezoekers vroegen of de schilderijen te koop waren.
(31b) Zekere bezoekers vroegen of de schilderijen te koop waren.   <formeel>

Zowel zeker(e) als sommig(e)(n) kunnen specifiek onbepaald zijn (zoals in de voorbeelden (31a) en (31b)); alleen sommig(e)(n) niet-specifiek onbepaald (zie de voorbeelden (32a) en (32b)):

(32a) Over duizend jaar zullen sommige mensen zich misschien afvragen waar wij ons druk over gemaakt hebben.
(32b) Over duizend jaar zullen zekere mensen zich misschien afvragen waar wij ons druk over gemaakt hebben.   <<uitgesloten>>

Het onbepaald voornaamwoord sommig(e)(n) wordt meestal niet-zelfstandig of zelfstandig in het meervoud gebruikt. Het komt echter ook wel eens voor bij niet-telbare enkelvoudige substantieven, om - min of meer contrastief - een bepaalde soort van de genoemde zelfstandigheid aan te duiden. Voorbeelden:

(33) Sommige bezoekers kunnen zo lastig zijn.
(34) Sommigen hebben het in dit ondermaanse nu eenmaal beter dan anderen.
(35) Van sommige potloden breekt steeds de punt af.
(36) Het is gek, maar sommige pijn is beter te verdragen dan andere.
(37) Sommig bier heeft een bittere nasmaak.


 
7 De combinatie deze(n) en gene(n) verwijst naar een onbepaald maar niet te groot aantal personen, en wordt alleen zelfstandig gebruikt. De betekenis is altijd specifiek onbepaald. De vorm zonder -n wordt als onderwerp gecombineerd met een enkelvoudige persoonsvorm, die met -n met een meervoudige. Voorbeelden:

(38) Dezen en genen van mijn vrienden hebben me aangeraden dit huis te kopen.
(39) Het tuinfeest is zeker al begonnen: ik zie tenminste al deze en gene op het grasveld.


 
vorige pagina De voor dit onderdeel gebruikte literatuur volgende pagina