|
|
Voorzetselconstituenten
|
[ 21·7·3·2·i ]
|
| 1 |
Vooral in
gesproken Nederlands
is het heel gewoon om voorzetselconstituenten als nabepaling of als
complement binnen een naamwoordelijke constituent (zie respectievelijk
 en
) op de laatste zinsplaats te zetten. Met name een
voorzetselconstituent ingeleid door het voorzetsel van kan
heel gemakkelijk loskomen van de naamwoordelijke constituent en achteraan
in de zin staan. Voorbeelden van een dergelijke achteropplaatsing zijn:
|
(1)
|
Ieder |heeft| drie pionnen nodig | | van dezelfde kleur.
|
|
(2)
|
Ik |zal| wel de paraplu mee|nemen| van moeder.
|
|
(3)
|
Er |zijn| alleen nog maar deelnemers over|gebleven| uit
Frankrijk.
|
|
(4)
|
|Heb| jij ook dat boek |gelezen| over vredespolitiek?
|
|
(5)
|
Wanneer |is| het verzet precies |begonnen| tegen de overheersing door
de Romeinen?
|
Een factor die achteropplaatsing mee in de hand kan werken is de
complexiteit van de voorzetselconstituent. Van een complexe
voorzetselconstituent is bijvoorbeeld sprake als een substantief uit de
voorzetselconstituent zelf ook een nabepaling of een complement bij zich
heeft die zelf ook weer uit een voorzetselconstituent of een betrekkelijke
bijzin bestaat. In de nu volgende voorbeeldzin:
|
(6a)
|
In Heerlen |zijn| de resten |ontdekt| van een Romeinse keuken uit de
tweede helft van de tweede eeuw na Christus.
|
is het substantief keuken uit de afgesplitste van
-bepaling kern van een naamwoordelijke constituent (een Romeinse
keuken) waarin de voorzetselconstituent ingeleid door
uit nabepaling is. Deze nabepaling zelf bevat nog eens een
van-bepaling bij het substantief helft en die
bepaling op haar beurt weer een door het voorzetsel na
ingeleide bepaling bij het substantief eeuw. Met andere
woorden uitgedrukt: de voorzetselconstituent met uit is
'ingebed' in de eerste van -bepaling, de tweede
voorzetselconstituent met van is 'ingebed' in die met
uit, enz. De structuur van de complexe naamwoordelijke
constituent uit (6) kan met haakjes weergegeven worden zoals
in (6'), waarbij de respectieve substantivische kernen
gecursiveerd zijn:
|
(6)
|
In Heerlen zijn [de resten [van een Romeinse keuken
[uit de tweede helft [van de tweede eeuw [na
Christus]]]]] ontdekt.
|
In de regel kan alleen de minst 'ingebedde' voorzetselconstituent
afgescheiden en achteropgeplaatst worden. Weliswaar is in het gegeven
voorbeeld afsplitsing bij uit niet uitgesloten (zie
(6b)), maar afsplitsing bij de eerste van
-bepaling zoals in (6a) is in ieder geval de meest voor de
hand liggende:
|
(6b)
|
In Heerlen |zijn| de resten van een Romeinse keuken |ontdekt| uit de
tweede helft van de tweede eeuw na Christus.
|
In de volgende zinnen echter ligt het enig mogelijke punt van afsplitsing
bij het eerste voorzetsel. Vergelijk:
|
(7a)
|
Ze |hebben| de fiets |gestolen| van de medewerker van Maarten.
|
|
(7b)
|
Ze |hebben| de fiets van de medewerker |gestolen| van Maarten.
<<uitgesloten>>
|
|
(8a)
|
Tijdens de tentoonstelling |zal| een film |vertoond worden| over de
opgravingen in de Chinese Volksrepubliek.
|
|
(8b)
|
Tijdens de tentoonstelling |zal| een film over de opgravingen |vertoond
worden| in de Chinese Volksrepubliek.
<<uitgesloten>>
|
|
(9a)
|
Hij |had| een royaal bladerboek |laten maken| met foto's van kinderen
uit allerlei landen.
|
|
(9b)
|
Hij |had| een royaal bladerboek met foto's |laten maken| van kinderen
uit allerlei landen.
<<uitgesloten>>
|
Vergelijk nu met de voorbeelden (6) t.e.m. (9)
de volgende gevallen:
|
(10)
|
Het gezelschap |bereidt| opnieuw een produktie in de volkstaal voor | |
van amateurs met professionele begeleiding.
|
|
(11)
|
De winnaar |wordt| een prachtige vakantie van een maand aan|geboden|
in het land waar hij Vlaanderen met de pen diende.
|
|
(12)
|
In dit geval |zou| er dan een periode van leegstand van de gebouwen |zijn|
van 1 à 2 jaar.
|
De voorzetselconstituenten die in de zinnen (10) t.e.m.
(12) achterop staan, zijn bepalingen bij een naamwoordelijke
constituent inclusief een eerste (en in (12) ook een tweede)
voorzetselconstituent als nabepaling of complement (het gedeelte dat
hieronder bij de weergave van de structuur van de complexe naamwoordelijke
constituenten telkens onderstreept is). Daarom gebeurt de afscheiding niet
bij het eerste voorzetsel. Met haakjes weergegeven worden de voorbeelden:
|
(10)
|
Het gezelschap bereidt opnieuw [[een produktie [in de
volkstaal]] [van amateurs [met professionele begeleiding]]] voor.
|
|
(11)
|
De winnaar wordt [[een prachtige vakantie [van een maand]] [in
het land waar hij Vlaanderen met de pen diende]] aangeboden.
|
|
(12)
|
In dit geval zou er dan [[een periode [van leegstand
[van de gebouwen]]] [van 1 à 2 jaar]] zijn.
|
Als de nabepaling in de nabepaling daarentegen uit een betrekkelijke bijzin
bestaat, kan ze wel apart op de laatste zinsplaats staan, hoewel ze meer
'ingebed' is. Vergelijk bijv. (13) met (10)
t/m (12):
|
(13)
|
Het ongeluk |zou| een gevolg van verkeerde berekeningen |zijn| die
het laboratorium destijds zou hebben gemaakt.
|
In deze laatste zin is de relatiefzin nabepaling alleen bij het
kern-substantief berekeningen, dat zelf weer deel uitmaakt van
een van -bepaling bij gevolg. Voor een beperking
bij achteropplaatsing van nabepalingen in verband met accentuering zie men
.
|
|
| 2 |
Bij een aantal constructies kennen de voorzetselconstituenten de
mogelijkheid van achteropplaatsing niet. Die constructies hebben een andere
structuur dan de tot nog toe besproken gevallen. Het betreft hier ten
minste de volgende types:
|
·
partitieve constructies zoals:
twee van die Sinterklazen
enkele van de vreemdelingen (zie
)
;
Naast voorbeeld (14a) is (14b) niet mogelijk:
|
(14a)
|
Ik |heb| daar een van mijn nichtjes |ontmoet.|
|
|
(14b)
|
Ik |heb| daar een |ontmoet| van mijn nichtjes.
<<uitgesloten>>
|
Een nabepaling bij een substantief uit een dergelijke
voorzetselconstituent kan echter gewoon apart achteropgeplaatst worden,
bijv.:
|
(15)
|
Petra |had| een van de nichtjes |gezien| van Mieke.
|
·
constructies met een vergelijkingsmoment zoals:
de tempel van het lichaam
een schat van een kind (zie voor het laatste type
)
;
Voorbeelden zijn:
|
(16a)
|
In enkele minuten |had| hij de boomstam zo dik als zijn romp met zijn
scherpe beitels van voortanden door|geknaagd.|
|
|
(16b)
|
In enkele minuten |had| hij de boomstam zo dik als zijn romp met zijn
scherpe beitels door|geknaagd| van voortanden.
<<uitgesloten>>
|
|
(17a)
|
We |hebben| de mallemolen van het leven |ervaren. |
|
|
(17b)
|
We |hebben| de mallemolen |ervaren| van het leven.
<<uitgesloten>>
|
|
(18a)
|
(Hij vond) |dat| het een pracht van een verhaal |was. |
|
|
(18b)
|
(Hij vond) |dat| het een pracht |was| van een verhaal.
<<uitgesloten>>
|
·
constructies zoals wij van het derde regiment jagers;
·
constructies zals het koopje van de week, het
boek van de maand;
Naast (19a) is niet mogelijk (19b):
|
(19a)
|
Gisteren |is| het nieuwe boek van de maand |verschenen.|
|
|
(19b)
|
Gisteren |is| het nieuwe boek |verschenen| van de maand.
<<uitgesloten>>
|
|
|
|
|
|
