|
|
Voorzetselbepalingen
|
[ 14·5·3·6·i ]
|
| 1 |
Voorzetselconstituenten kunnen als nabepaling in een naamwoordelijke
constituent met een substantivische kern optreden. Ze komen ook voor in
naamwoordelijke constituenten met een persoonlijk, onbepaald, vragend en
aanwijzend voornaamwoord als kern. Voorbeelden van nabepalingen in de vorm
van voorzetselconstituenten zijn:
|
(1)
|
de week na Pasen
|
|
(2)
|
jongens zonder manieren
|
|
(3)
|
het huis aan de straat
|
|
(4)
|
een verfrissing voor als je op reis bent
|
|
(5)
|
die uit de stad
|
|
(6)
|
zij van hierboven
|
|
(7)
|
wij van de medische stand
|
|
(8)
|
niemand bij ons in huis
|
|
(9)
|
iets voor bij het eten
|
|
(10)
|
elk van deze dozen
|
|
(11)
|
wie onder de aanwezigen
|
|
(12)
|
wie van de drie
|
|
(13)
|
dat van vanmorgen
|
|
(14)
|
wij met z'n allen
|
|
(15)
|
zij met hun drieën
|
Dergelijke bepalingen noemen we voorzetselbepalingen. (Voor gevallen als
(14) en (15) zie men ook
 .)
Veel voorkomend zijn van-bepalingen. Deze
kunnen onder meer gebruikt worden ter vervanging van zowel voor- (alleen
bij een substantivische kern) als nageplaatste genitieven, vergelijk bijv.:
|
(16a)
|
mijn moeders paraplu
|
|
(16b)
|
de paraplu van mijn moeder
|
|
(17a)
|
het resultaat hunner inspanningen
<formeel>
|
|
(17b)
|
het resultaat van hun inspanningen
|
|
(18a)
|
iemand onzer
<formeel>
|
|
(18b)
|
iemand van ons
|
|
(19a)
|
de kennis der natuur
<formeel>
|
|
(19b)
|
de kennis van de natuur
|
Voor van-bepalingen die teruggevoerd kunnen worden op
zinsdelen (bijv.
het weggaan van Cees
het eten van onrijpe appels
) zie men
.
|
|
| 2 |
De plaats van voorzetselbepalingen ten opzichte van complementen en andere
nabepalingen is niet altijd vast. In wat nu volgt worden de
plaatsingsmogelijkheden van voorzetselconstituenten als nabepaling
vergeleken met die van genitieven als nabepaling (zie
). Voorzetselbepalingen kunnen zowel voor als na bijwoordelijke
constituenten komen, maar bij voorkeur ervoor. Dit is de enige mogelijkheid
voor genitieven. Vergelijk:
|
(20a)
|
Die vergadering van de socialisten toen (betekende een keerpunt
in hun strategie.)
|
|
(20b)
|
Die vergadering toen van de socialisten (betekende een keerpunt
in hun strategie.)
|
|
(20c)
|
Die vergadering der socialisten toen (betekende een keerpunt in
hun strategie.)
|
Beide typen nabepaling komen gewoonlijk voor bijstellingen te staan, bijv.:
|
(21a)
|
Het park van de gravin, een oase van rust, (is het mooist in de
vroege zomer.)
|
|
(21b)
|
Het park der gravin, een oase van rust, (is het mooist in de
vroege zomer.)
|
Als de bijstelling echter een herhaling is (een correctie, een versterking
of een verzwakking), kan die ook voor een voorzetselbepaling komen, bijv.:
|
(22)
|
Het bevel, overigens een dwaas bevel, van Idi Amin (werd niet
uitgevoerd.)
|
|
(23)
|
Elk, althans bijna elk, van de aanwezigen (had het formulier
ingevuld.)
|
Bijzinnen die als complement of nabepaling bij de kern optreden, staan
altijd na voorzetselbepalingen of genitieven, bijv.:
|
(24)
|
De eigenaar van de fabriek, die gearresteerd is, (heeft de
brand vermoedelijk zelf aangestoken.)
|
|
(25)
|
Die politicus uit China die hier op bezoek is, (is een
vooraanstaand partijlid.)
|
|
(26)
|
(Op) de vraag van Jan hoe je dat probleem moet aanpakken, (kan
ik niet zo gauw een antwoord geven.)
|
|
(27)
|
De vergadering der commissie, die nu alweer uitgesteld is,
(vindt gewoonlijk om de twee maanden plaats.)
|
|
(28)
|
Iemand van hen die daar belist veel van afweet, (is Bert.)
|
Wanneer twee of meer voorzetselbepalingen of een genitief en een of meer
voorzetselbepalingen in een naamwoordelijke constituent aanwezig zijn,
geldt het volgende: een van-bepaling staat bij voorkeur voor
een bepaling of complement met een ander voorzetsel, met name als het
complement of die laatste bepaling een plaats aanduidt, zoals in de
voorbeelden (29) en (30); een genitief staat
altijd voor een voorzetselbepaling. Voorbeelden:
|
(29)
|
het huis van mijn ouders in Friesland
|
|
(30)
|
het paleis van de prinses te Soestdijk
|
|
(31)
|
de opstand der edelen tegen de koning
|
In andere gevallen zijn twee volgordes mogelijk, hoewel ook dan die met de
van-bepaling voorop gewoner is. Vergelijk:
|
(32a)
|
de tocht van Karel naar Rome
|
|
(32b)
|
de tocht naar Rome van Karel
|
|
(33a)
|
de opstand van de edelen tegen Spanje
|
|
(33b)
|
de opstand tegen Spanje van de edelen
|
|
(34a)
|
de boeken van De Jong over de Tweede Wereldoorlog
|
|
(34b)
|
de boeken over de Tweede Wereldoorlog van De Jong
|
Voorzetselbepalingen kunnen buiten de naamwoordelijke constituent voorkomen
waartoe ze behoren, genitiefbepalingen niet of slechts bij hoge
uitzondering. Deze kwestie wordt behandeld in
. We volstaan met een voorbeeld:
|
(35)
|
(Ze hadden) een brief (afgedrukt) van de lijsttrekker.
|
|
|
|
|
