Vorming van de trappen van vergelijking

Vorming van de trappen van vergelijking

[ 6·4·3·1·i ]

Een belangrijk kenmerk van adjectieven is het vermogen tot comparatie, dat wil zeggen de mogelijkheid tot het vormen van trappen van vergelijking. Op basis van de onverbogen vorm van het adjectief, die men aanduidt als de stellende trap of de positief, vormt men in het algemeen door middel van de toevoeging van -er de vergrotende trap (comparatief) en door middel van de toevoeging van -st de overtreffende trap (superlatief). Met voorbeelden geïllustreerd:

aardig	-	aardiger	-	aardigst
lelijk	-	lelijker	-	lelijkst
drukkend	-	drukkender	-	drukkendst
wonderbaarlijk	-	wonderbaarlijker	-	wonderbaarlijkst
goedkoop	-	goedkoper	-	goedkoopst
suf	-	suffer	-	sufst
doof	-	dover	-	doofst

Soms treedt er een medeklinkerwisseling stemloos/stemhebbend (bijv. doof - dover) op, net als bij de verbuiging

. Adjectieven die op -r eindigen, krijgen in de vergrotende trap -der (met tussengevoegde d), bijv.:

dor	-	dorder
duur	-	duurder
zuur	-	zuurder
sober	-	soberder

Adjectieven die op een -e (sjwa) eindigen, krijgen in de vergrotende trap alleen een -r doordat reductie tot één sjwa optreedt, bijv.:
stupide - stupider
Aparte gevallen zijn de archaïsche vormen blijde en moede :

blijde	-	blijder	-	meest blij
moede	-	moeder	-	meest moe

In hedendaags Nederlands wordt blij en moe gebruikt, waarnaast regelmatige trappen van vergelijking gevormd worden:

blij	-	blijer	-	blijst < informeel > /meest blij
moe	-	moeër < informeel > /meer moe	-	moest < informeel > /meest moe

Opmerking 1

De overtreffende trap van adjectieven die op een sisklank eindigen (geschreven -s of -sch), wordt gevormd door toevoeging van -t bij reductie van de -s-

, bijv.:

grijs	-	grijst
wijs	-	wijst
vers	-	verst
komisch	-	komischt

Onregelmatig gevormd zijn de volgende trappen van vergelijking:

goed	-	beter	-	best
kwaad ('erg')	-	erger	-	ergst

maar regelmatig is:
kwaad ('boos') - kwader - kwaadst
Opmerking 2 Opmerking 3

Bijzondere gevallen vormen samengestelde adjectieven met als tweede lid een deelwoord of een pseudo-deelwoord

. Voor zover trappen van vergelijking hierbij in de praktijk gebruikelijk zijn, kan de vorming ervan van geval tot geval verschillen. Regels hiervoor zijn niet te geven.
Alleen het eerste lid krijgt vormveranderingen in gevallen als:

dichtbevolkt - dichter bevolkt - dichtstbevolkt (gewoonlijk in één woord);
     drukbevaren - drukker bevaren - drukst bevaren/drukstbevaren;
     drukbezocht - drukker bezocht - drukstbezocht (gewoonlijk in één woord);
     hooggelegen - hoger gelegen - hoogstgelegen (gewoonlijk in één woord);
     hooggeplaatst - hoger geplaatst - hoogst geplaatst/hoogstgeplaatst.

De aldus gevormde vergrotende trappen worden altijd in twee woorden geschreven, de overtreffende trappen soms in één woord, soms in twee woorden.
In andere gevallen worden van de samenstelling als geheel trappen van vergelijking gevormd (soms met een nevenvorm die volgens het eerstgenoemde procédé gevormd is); de overtreffende trap wordt veelal omschreven. Voorbeelden:

diepgaand - diepgaander (of: dieper gaand (in twee woorden)) - meest diepgaand (of: diepst gaand (in twee woorden), of: diepgaandst);
     diepgravend - diepgravender (of: dieper gravend (in twee woorden)) - meest diepgravend (of: diepst gravend (in twee woorden));
     hoogdravend - hoogdravender - hoogdravendst;
     ruimdenkend - ruimdenkender - ruimdenkendst;
     veeleisend - veeleisender - meest veeleisend (of: veeleisendst);
     veelomvattend - veelomvattender of: meer omvattend) - meest omvattend (of: veelomvattendst);
     veelzeggend - veelzeggender - veelzeggendst;
     vergezocht - vergezochter (of: verdergezocht) - meest vergezocht;
     vérstrekkend - verstrekkender (of: verder strekkend) - verstrekkendst (of: verst strekkend (in twee woorden));
     welsprekend - welsprekender - meest welsprekend.

De vergrotende en de overtreffende trappen van de adjectieven bezitten voorts dezelfde gecombineerd syntactische en morfologische mogelijkheden als de grondwoorden: ze kunnen namelijk eveneens verbonden worden met substantieven of equivalenten daarvan en krijgen dan soms een buigings-e

en ze kunnen, met uitzondering van de vormen van de overtreffende trap, ook een buigings-s krijgen, bijv. respectievelijk een grotere man, vollere kisten, iets mooiers .

Geïsoleerde overtreffende trappen zijn verder nog: bovenste, onderste, middelste, uiterste, opperste, voorste, achterste, laatste, benedenste, binnenste, buitenste, naaste, minste , bijv. in:

in uiterste nood, de binnenste wand, de naaste toekomst, (de weg van) het minste kwaad.

Het betreft reeksaanduidingen en dergelijke

De voor dit onderdeel gebruikte literatuur