|
|
De handeling wordt centraal gesteld
|
[ 22·2·3·1 ]
|
| 1 |
Passieve zinnen worden vooral gebruikt in plaats van actieve ter wille van
een meer abstracte of objectiverende voorstelling van zaken waarin de
handeling of het gebeuren centraal gesteld wordt. Ze komen dan ook
veelvuldig voor in betogende teksten (zoals in spraakkunsten, in
wetenschappelijke uiteenzettingen, en dergelijke meer) en in ambtelijk en
journalistiek taalgebruik (bijv. nieuwsberichten).
Het logisch onderwerp, dat in passieve zinnen in principe als
door -bepaling kan optreden,
wordt hier gewoonlijk niet uitgedrukt. De passieve zin bevat met
name geen door-bepaling in de volgende gevallen:
|
[a]
de handelende persoon (het instrument, de oorzaak) is niet bekend, bijv.:
|
(1)
|
In Brussel is vanmorgen een aanslag gepleegd op de plaatselijke
vertegenwoordiger van de PLO.
|
|
(2)
|
Plotseling werd de deur met veel geweld opengegooid. (in een verhaal)
|
[b]
vermelding van de handelende persoon (het instrument, de oorzaak) is
overbodig omdat uit het verband of uit de situatie voldoende blijkt wie of
wat bedoeld is, bijv.:
|
(3)
|
(in een winkelsituatie: ) Wordt u al geholpen? (bedoeld is: door één van
m'n collega's)
|
|
(4)
|
Jansen kreeg ontslag bij de hobag zonder dat een reden werd
opgegeven. (namelijk door de directie)
|
|
(5)
|
(in een weerbericht: ) Voor morgen zijn er nog meer regen- en hagelbuien
voorspeld. (namelijk door de weerkundige dienst)
|
[c]
de handelende persoon wordt bewust weggelaten uit bescheidenheid of
beleefdheid (in een actieve zin correspondeert hiermee een actief
onderwerp in de eerste persoon), bijv.:
|
(6)
|
Hierbij wordt u vriendelijk uitgenodigd op de openingsreceptie van het
nieuwe schooljaar.
|
|
(7)
|
U wordt verzocht de uitgang aan de achterkant van het gebouw te gebruiken.
|
|
(8)
|
Aan dit punt zal verder geen aandacht worden besteed.
|
[d]
de handelende persoon is te omschrijven als 'de mensen', 'men', 'ze', enz.,
bijv.:
|
(9)
|
Diodebuizen worden tegenwoordig haast niet meer gebruikt.
|
|
(10)
|
Er wordt beweerd dat hij om financiële redenen naar het buitenland gegaan
is.
|
In dit geval wordt het passief vaak toegepast om zinnen met het meer
formele
men te vermijden. Vergelijk met elkaar:
|
(11a)
|
Men neemt tegenwoordig algemeen aan dat Darwins evolutieleer juist is.
|
|
(11b)
|
Tegenwoordig wordt algemeen aangenomen dat Darwins evolutieleer juist is.
|
In journalistieke en ambtelijke taal komen frequent soortgelijke zinnen
voor waarbij het passief deelwoord voorop staat, op de eerste zinsplaats,
bijv.:
|
(12)
|
Verwacht wordt dat de minister spoedig zal aftreden.
|
Zie voor meer voorbeelden
 en
.
|
Soms is er helemaal geen sprake van een handelende persoon of instantie
(zie bijv. (13)) of ligt de gedachte daaraan niet erg voor
de hand (bijv. (14)). In zulke gevallen is een
corresponderende actieve zin niet of nauwelijks mogelijk, bijv. naast:
|
(13)
|
Bij verhitting wordt water in damp omgezet.
|
|
(14)
|
Tijdens de rellen werden verschillende personen gewond.
|
In (14) is de betekenis veeleer '(...) raakten gewond' (zie
verder
).
|
|
| 2 |
Een geïsoleerd geval is de verbinding geboren
worden, die voor de hedendaagse taalgebruiker niet als een
passieve vorm te beschouwen is:
|
(15)
|
Bertolt Brecht werd op 10 februari 1898 in Augsburg geboren.
|
|
|
|
|
