|
|
Liggen, zitten, hangen
(onovergankelijk), staan, lopen
|
[ 18·5·4·2 ]
|
|
De werkwoorden liggen, zitten, hangen
(onovergankelijk), staan en lopen zijn verplicht
groepsvormend; vergelijk:
|
(1a)
|
Ton heeft de hele middag aan zijn bureau zitten (te) werken.
|
|
(1b)
|
Ton heeft de hele middag gezeten aan zijn bureau (te) werken.
<<uitgesloten>>
|
In de voltooide tijden krijgen de genoemde werkwoorden de vorm van een
vervangende infinitief, zoals uit (1) blijkt. Het
getalsonderwerp van deze groepsvormende werkwoorden is tevens het
geïmpliceerd onderwerp van de daarmee verbonden infinitief: in
(1) is 'Ton' degene die 'zit' en die 'werkt'.
De met deze werkwoorden verbonden infinitief wordt voorafgegaan door
te, dat echter na liggen, zitten,
staan en lopen onder bepaalde voorwaarden kan
vervallen of bij voorkeur vervalt (zie
 ; voor hangen zie men hierna).
Deze werkwoorden geven de houding of positie aan van degene die of van
datgene wat de handeling verricht of in de toestand verkeert die door het
zelfstandig werkwoord wordt uitgedrukt; vergelijk (1) en:
|
(2)
|
Ik lig altijd nog even te lezen, voor ik inslaap.
|
|
(3)
|
De appels hangen aan de boom te rotten.
|
De betekenis van deze groepsvormende werkwoorden (met uitzondering van
hangen; zie hierna) is echter soms verzwakt tot 'bezig zijn
met'. De volgende zinnen kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden zonder dat de
door het onderwerp aangeduide personen werkelijk 'zitten', 'lopen' of
'liggen':
|
(4)
|
Die minister zit maar te beweren dat we moeten
bezuinigen.
|
|
(5)
|
Iedereen loopt tegenwoordig te roepen dat ze
gediscrimineerd wordt.
|
|
(6)
|
Lig niet zo te zeuren!
|
Zinnen als deze hebben vaak een ondertoon van irritatie en komen vooral in
gesproken taal
voor. Zowel in de oorspronkelijke als in de verzwakte betekenis geven deze
groepsvormende werkwoorden tevens aan dat de door het zelfstandig werkwoord
uitgedrukte werking voortduurt.
Het groepsvormende werkwoord hangen (met onovergankelijke
betekenis) onderscheidt zich in drie opzichten van de andere werkwoorden in
deze categorie. Bij de infinitief die van hangen afhangt is
te niet of nauwelijks weglaatbaar, vergelijk:
|
(7a)
|
De was heeft de hele middag aan de lijn hangen te drogen.
|
|
(7b)
|
De was heeft de hele middag aan de lijn hangen drogen.
<<twijfelachtig>>
|
|
(8a)
|
De was bleef de hele middag aan de lijn hangen te drogen.
|
|
(8b)
|
De was bleef de hele middag aan de lijn hangen drogen.
<<twijfelachtig>>
|
De zojuist genoemde betekenisverzwakking komt bij hangen niet
voor: het betekent altijd 'in hangende toestand verkeren', al is hier wel
onderscheid te maken tussen meer en minder letterlijk gebruik. Verder zijn
er eigenaardigheden bij het vormen van de voltooide tijden. Het werkwoord
hangen kan niet alleen volgens de regel (zie
) als vervangende infinitief voorkomen (zie (7a)), maar
een enkele keer ook als voltooid deelwoord, dat dan verplicht op de
infinitief volgt (zie (9b)). Anderzijds is het vormen van
een voltooide tijd bij minder letterlijk gebruik van hangen
moeilijk (zie (11)). Voorbeelden:
|
(9a)
|
De was heeft al uren hangen te drogen.
|
|
(9b)
|
De was heeft al uren te drogen gehangen.
|
|
(10a)
|
De appels hebben al een maand aan de boom hangen te rotten.
|
|
(10b)
|
De appels hebben al een maand aan de boom te rotten gehangen.
<<uitgesloten>>
|
|
(11a)
|
Ze hebben over het hekje hangen te praten.
<<twijfelachtig>>
|
|
(11b)
|
Ze hebben over het hekje te praten gehangen.
<<uitgesloten>>
|
Opmerking 1
|
Dat zin (9b) mogelijk is, hangt misschien samen met het
bestaan van het overgankelijke werkwoord hangen, met
causatieve betekenis. Dit werkwoord komt in voltooide tijden alleen voor
als voltooid deelwoord, volgend op de infinitief:
|
(ia)
|
Hij heeft de was te drogen gehangen.
|
|
(ib)
|
Hij heeft de was te drogen hangen. (
in dezelfde betekenis)
|
Zie verder
.
|
|
Opmerking 2
|
Het werkwoord staan, gecombineerd met een infinitief met
te, komt ook voor in de vaste uitdrukkingen te
wachten staan, te gebeuren staan, te
doen staan en te bezien staan. Het heeft heel
andere eigenschappen dan het hierboven behandelde staan en
komt aan de orde in
.
|
|
|
|
|
|
