Deelwoorden en infinitieven met te
 		 [ 14·5·1·2 ]
 
In plaats van een adjectivische constituent kan als voorbepaling bij een substantief ook een deelwoord of een infinitief met te voorkomen. Zie de volgende voorbeelden (in de (a) -voorbeelden staat telkens een adjectivische constituent, in de (b) -voorbeelden een op overeenkomstige wijze gebruikt deelwoord of een infinitief):

(1a) Richards twee grote honden
(1b) Richards twee blaffende honden
(2a) een slecht plan
(2b) een mislukt plan
(3a) die nieuwe wegen
(3b) die geasfalteerde wegen
(4a) de lastige problemen
(4b) de te verwachten problemen

Over de relatie tussen attributief gebruikte deelwoorden met een nog duidelijk werkwoordelijke betekenis (zoals in de voorbeelden hierboven) en zogenaamde deverbatieve adjectieven zie men .
     Tegenwoordige deelwoorden, evenals voltooide of passieve deelwoorden en infinitieven die niet op -en (met sjwa) uitgaan, worden net als adjectieven in bepaalde gevallen verbogen (zie ). Vergelijk met (4b) bijv.:

(5) de te voorziene problemen

Een attributief (als voorbepaling) gebruikt tegenwoordig deelwoord zoals in (1b) heeft een actieve betekenis ('de honden blaffen'). Datzelfde geldt voor een voltooid deelwoord van een onovergankelijk werkwoord zoals in (2b) ('het plan mislukt/is mislukt'). In een geval als (3b) is een passief deelwoord op dezelfde wijze als een adjectief gebruikt. De betekenis is dan ook passief ('de wegen werden/zijn geasfalteerd (geworden)'). Het gaat hier om overgankelijke werkwoorden.
     Ook de combinatie te + infinitief heeft in de regel een passieve betekenis, maar daar komt een modaal betekenisaspect bij (meestal 'kunnen', soms 'moeten'; vergelijk ). De betekenis van de naamwoordelijke constituent waarin de infinitief met te voorkomt, is dus te omschrijven als '(substantief) die/dat + passief deelwoord + vorm van kunnen of moeten + worden'. Voorbeelden met de modale betekenis '... kunnen worden' zijn:

(6) Dat was een moeilijk te voorzien probleem.
(7) In niet mis te verstane bewoordingen waarschuwde de voorzitter voor de gevolgen.
(8) Wegens de niet te overziene consequenties werd besloten van het plan af te zien.
(9) Het aanbod was onvoldoende afgestemd op de gezien de huidige trend normaal te verwachten vraag.

Voorbeelden waarin de modale betekenis '...moeten worden' meer voor de hand ligt, zijn:

(10) De regering kon het maar niet eens worden over de te nemen maatregelen.
(11) In een nog nader uit te werken hoofdstuk over de buitenlandse politiek in het interbellum zal dieper op deze kwestie worden ingegaan.

In het geval van (10) is ook de interpretatie met '... kunnen worden' mogelijk.
     In de regel gaat het om infinitieven van overgankelijke of een overgankelijk gebruikte werkwoorden. Toch kan men in literatuurverwijzingen met betrekking tot een aangehaald boek of artikel geregeld aantreffen: (nog) te verschijnen. De betekenis van de op die manier gebruikte infinitief is actief: 'het boek/artikel dat (nog) moet verschijnen'. Het werkwoord verschijnen is onovergankelijk. Daarom acht niet iedereen dit geval acceptabel Nederlands . Er hoeft echter geen bezwaar tegen gemaakt te worden. Opmerking


 
vorige pagina De voor dit onderdeel gebruikte literatuur volgende pagina