|
|
Combinaties van twee voorzetsels
|
[ 9·3·4 ]
|
| 1 |
In combinaties van twee voorzetsels heeft het tweede, achtergeplaatste,
voorzetsel in enkele gevallen een andere vorm: in plaats van
met treedt
mee op en in plaats van tot de vorm
toe. Verder komen alleen in combinaties als achtergeplaatst
voorzetsel voor:
heen,
vandaan en
weg
.
De combinaties van twee voorzetsels bestaan vrijwel altijd uit één
vooropgeplaatst voorzetsel en één achtergeplaatst voorzetsel. Een enkele
keer kunnen van of aan aan het voorop- of
achtergeplaatste voorzetsel worden toegevoegd:
tot...(aan)...toe,
van...af (aan),
(van) onder...uit/vandaan
.
Opmerking 1
|
Bij de vorming van voornaamwoordelijke bijwoorden komen de combinaties
van twee voorzetsels in hun geheel achter er,
hier, daar, waar,
ergens, nergens of overal te staan,
bijv.
eromheen,
daartussenin
 .
|
|
|
|
| 2 |
De voornaamste combinaties van twee voorzetsels zijn de hieronder volgende.
Ze zijn telkens van een of meer gebruiksvoorbeelden voorzien.
aan...toe
|
(1)
|
Ben je al aan de afwas toe?
|
aan...voorbij
|
(2)
|
Zulke subtiele grapjes gaan aan hem voorbij.
|
achter...aan
|
(3)
|
De kinderen liepen achter de optocht aan.
|
achter...langs
|
(4)
|
Jan probeerde achter hem langs te glippen.
|
achter...om
|
(5)
|
Je moet achter oma om lopen, Keesje.
|
bij...af
|
(6)
|
Die mantel is donkerblauw bij zwart/het zwarte af.
|
|
(7)
|
Dat is wat je noemt bij de konijnen/de wilde beesten/de wilde
spinnen af. ('dat tart iedere beschrijving')
|
boven...uit
|
(8)
|
De periscoop van de onderzeeër stak boven het water
uit.
|
|
(9)
|
Ik kan niet boven dat lawaai uit komen.
|
buiten...om
|
(10)
|
Over de nieuwe ringweg kun je buiten de stad om
rijden.
|
|
(11)
|
Dat regelen we wel buiten de officiële kanalen om.
|
door...heen
|
(12)
|
Nu die nieuwe ringweg er is, hoef je niet meer door de hele
stad heen.
|
|
(13)
|
Door de eeuwen heen heeft dit volk zijn eigen taal
en cultuur gehandhaafd.
|
|
(14)
|
Ik kan maar niet door dat boek heen komen.
|
langs...heen
|
(15)
|
Plotseling schoot de hond langs me heen.
|
Opmerking 2
|
Regionaal (met name in Belgisch Nederlands)
worden
doorheen en
langsheen als voorzetsel gebruikt, bijv.
doorheen de eeuwen
;
langsheen de steenweg
.
|
|
met...mee
|
(16)
|
We fietsten gelukkig met de wind mee. (= 'voor de
wind')
|
naar...toe
|
(17)
|
Je moet zelf naar de klanten toe gaan, dan verdien
je het meeste.
|
|
(18)
|
Ik zie het als een stukje service naar de gebruiker
toe.
|
|
(19)
|
Het is naar de kiezers toe niet bepaald eerlijk om
hierover te zwijgen.
|
Het gebruik van de voorzetselcombinatie naar...toe in
overdrachtelijke zin, zoals in (18) en (19),
is
niet voor iedereen aanvaardbaar
. Er is op zichzelf echter niets tegen. Net als de voorzetseluitdrukking
in de richting van
geeft het nadrukkelijk een richting aan.
om...heen
|
(20)
|
Hij reed helemaal om het plein heen.
|
|
(21)
|
Je moet wel om die paal heen rijden, niet ertegenaan!
|
|
(22)
|
Om dit feit kun je niet heen.
|
onder...door
|
(23)
|
Ze groeven een gang onder de weg door.
|
onder...langs
|
(24)
|
De jongens slopen onder de vensterbank langs naar de
voordeur.
|
(van) onder...uit
|
(25)
|
Ik heb je heus wel gezien: kom maar (van) onder dat bed
uit.
|
op...aan
|
(26)
|
We gingen weer op huis aan.
|
op...af
|
(27)
|
Ze kwam meteen enthousiast op me af.
|
|
(28)
|
Je bent op tijd, maar het is op het kantje af.
|
|
(29)
|
Die mantel is donkerblauw op zwart/het zwarte af.
|
op...na
|
(30)
|
Het dozijn is vol op één na.
|
op...toe
over...heen
|
(32)
|
Zijn jas lag over de stoel heen.
|
|
(33)
|
De herten kunnen niet over dat schuine hek heen
springen.
|
|
(34)
|
Hij is eigenlijk nooit over dat verlies heen gekomen.
|
tegen...aan
|
(35)
|
Hij reed tegen een lantaarnpaal aan.
|
|
(36)
|
Het is niet helemaal groen, het is net tegen groen
aan.
|
tegen...in
|
(37)
|
We fietsten tegen de wind in.
|
tegen...op
|
(38)
|
De klimop groeit tegen het huis op.
|
tot...(aan)...toe
|
(39)
|
De auto's stonden tot (aan) het kerkhof toe.
|
|
(40)
|
Kun je helemaal tot Amsterdam toe met me meegaan?
|
|
(41)
|
Ze zongen tot de morgen (aan) toe.
|
|
(42)
|
Tot nu/nog toe heeft ze niet veel van zich laten
horen.
|
|
(43)
|
Dat heb ik je nou tot vervelens toe proberen uit te
leggen.
|
tussen...door
|
(44)
|
Hij liep tussen de rijen door.
|
|
(45)
|
Ben je zo slank dat je tussen die spijlen door kan?
|
|
(46)
|
Tussen twee treinen door ging hij wel eens even in
de buurt van het station een boodschap doen.
|
tussen...in
|
(47)
|
Anton Koolhaas staat tussen Marie Koenen en Alfred Kossmann
in.
|
|
(48)
|
Het is iets tussen blauw en groen in, zou ik zeggen.
|
van...af (aan)
|
(49)
|
Van het dak af kun je alles prachtig zien.
|
|
(50)
|
Van klein kind af (aan) had ze een hekel aan melk.
|
|
(51)
|
Iedereen, van de president-commissaris af tot de
jongste bediende aan toe, werd door de politie ondervraagd.
|
Zie ook vanaf
.
van...uit
|
(52)
|
Van de erker uit kun je net de hoek van de straat
zien.
|
|
(53)
|
Van jouw standpunt uit heb je volkomen gelijk.
|
Zie ook vanuit
.
voor...langs
|
(54)
|
De ijsverkoopster liep voor de eerste rij langs.
|
voor...om
|
(55)
|
Je moet niet voor oma om lopen, Keesje.
|
voor...uit
|
(56)
|
Jeanine liep voor de optocht uit.
|
|
|
| 3 |
Verder kunnen veel plaatsaanduidende vooropstaande voorzetsels (soms
voorafgegaan door van) gecombineerd worden met het
achtergeplaatste voorzetsel
vandaan en met
weg, vooral in
gesproken taal
. (Combinaties met weg komen met name in het
noorden van Nederland
voor.) Enkele voorbeelden:
|
(57)
|
Die tekening kwam (van) achter de kast weg.
<regionaal>
|
|
(58)
|
Zij komt in ieder geval van beneden de Moerdijk
vandaan.
|
|
(59)
|
Zijn vrouw is bij hem vandaan/weg.
|
|
(60)
|
Hij kroop (van) onder het bed vandaan.
|
|
(61)
|
Ze haalde nog een paar goede appels tussen het rotte fruit
vandaan.
|
|
(62)
|
Er kwamen heel wat interessante dingen uit grootvaders kabinet
vandaan.
|
|
(63)
|
Ga eens van dat rozenpark vandaan/weg, jongens!
|
|
(64)
|
Is ze zich aan het opmaken? Dan komt ze voorlopig niet voor de
spiegel vandaan.
|
|
|
|
|
