|
|
Het gebruik van zulk(e)/zo'n/zulk een en zulks
|
[ 5·6·6 ]
|
| 1 |
Het aanwijzend voornaamwoord zulk(e) wordt
niet-zelfstandig gebruikt of zelfstandig met meestal binnentekstelijke
verwijzing, bijv.:
|
(1)
|
Zulke huizen zie je hier veel.
|
|
(2)
|
Wil je een bos van deze bloemen of heb je liever zulke?
|
De vorm zulk komt voor bij niet-telbare enkelvoudige
het-woorden, zulke in andere gevallen:
zulk hout
zulke balken
De betekenis van zulk(e) is 'van die soort of in die mate als
uit context en/of situatie blijkt', het heeft met andere woorden een
classificerende functie. In de bovenstaande voorbeelden
is de situatie bepalend; de context duidt de bedoelde soort of mate aan in
bijv.:
|
(3)
|
Zulke maatregelen als de regering voorstelt, zijn in ieder
geval niet doeltreffend. (= 'maatregelen van die soort')
|
|
(4a)
|
Zulke lieve kinderen als die van jullie zijn er niet veel. (=
'kinderen die in die mate lief zijn')
|
|
(5)
|
Het waren zulke smalle straatjes dat je er niet met de auto
doorheen kon. (= 'straatjes die in die mate smal waren')
|
In de laatste twee voorbeelden geeft zulk(e) aan in welke mate
de door het adjectief uitgedrukte eigenschap van toepassing is, en heeft
het dus de waarde van een graadaanduidende bepaling (vergelijk
 , Opmerking 1). Dit kan alleen bij een attributief
adjectief; bij predicatief gebruik verschijnt zo. Vergelijk
met (4a):
|
(4b)
|
Kinderen die zo lief zijn als die van jullie zijn er niet veel.
|
Een enkele keer ontbreekt de verwijzing naar context of situatie en duidt
zulk(e) een hoge graad aan, bijv.:
|
(6)
|
Jullie hebben zulke lieve kinderen!
|
|
|
| 2 |
In de standaardtaal vullen
zulk(e) en
zo'n (zelden gespeld
zo een) elkaar aan. Voor substantieven in het enkelvoud
die met het onbepaald lidwoord een gecombineerd kunnen worden,
wordt zo'n gebruikt, in andere gevallen zulk(e).
Vergelijk:
| zo'n man
|
- |
zulke man
|
| zo'n mannen
|
- |
zulke mannen
|
| zo'
n huis
|
- |
zulk huis
|
| zo'n huizen
|
- |
zulke huizen
|
| zo'
n ding
|
- |
zulk ding
|
| zo'n dingen
|
- |
zulke dingen
|
| zo'
n hout
|
- |
zulk hout
|
| zo'
n vee
|
- |
zulk vee
|
Soms zijn er twee mogelijkheden, afhankelijk van de manier waarop een woord
gebruikt wordt. Voorbeelden:
|
(7a)
|
Zulk glas is niet geschikt voor ramen van huizen. (stofnaam)
|
|
(7b)
|
Zo'n glas is niet geschikt om bier uit te drinken.
(voorwerpsnaam)
|
|
(8a)
|
Zulke pijn komt veel voor bij insectenbeten. (= 'dit soort pijn')
|
|
(8b)
|
Hij had zo'n pijn dat hij er niet van kon slapen. (= 'een zo
hevige pijn')
|
In
formele
, archaïsche taal kan in plaats van het standaardtalige
zo'n ook zulk
een gebruikt worden. Voorbeelden:
|
(9)
|
Zulk een kandidaat dient te worden afgewezen.
<formeel>
|
|
(10)
|
Zulk een gedachte heeft aantrekkelijke aspecten.
<formeel>
|
Regionaal
(dat wil zeggen in een groot zuidoostelijk deel van het Nederlandse
taalgebied) kan zo'n voorkomen waar de standaardtaal
zulk(e) heeft. Voorbeelden:
|
(11)
|
Zo'n dingen zeggen ze hier niet.
<regionaal>
|
|
(12)
|
Zo'n vee zie je bij ons niet.
<regionaal>
|
|
(13)
|
Vind je zo'n donker hout mooi?
<regionaal>
|
|
|
| 3 |
In
formele
, archaïsche taal bestaat verder nog de vorm
zulks (in de standaardtaal
dat). Het is zelfstandig en wordt alleen terugwijzend gebruikt.
Een voorbeeld:
|
(14)
|
De burgemeester opende de raadsvergadering met gebed, gelijk
zulks in onze gemeente te doen gebruikelijk is.
<formeel>
|
|
|
|
|
