|
|
Algemene regels
|
[ 27·2·1 ]
|
|
|
[1]
De gemeenschappelijke elementen moeten identiek zijn naar vorm en
betekenis.
Zo is verschil in vorm er de oorzaak van dat de combinatie:
|
(1)
|
in- en uitverkocht
<<uitgesloten>>
|
onmogelijk is. De volledige vorm is immers:
|
(2)
|
ingekocht en uitverkocht
|
Evenmin is in normaal taalgebruik mogelijk:
|
(3)
|
Mijn zoontje heeft een auto- en een brievenbus getekend.
<<uitgesloten>>
|
omdat het woorddeel -bus in beide leden niet dezelfde
betekenis heeft, wat bijv. wel het geval is in:
|
(4)
|
Er staan hier koffie- naast theebussen.
|
[2]
Een samentrekking is alleen correct als het gemeenschappelijke element
uiterst rechts (bij achterwaartse samentrekking) of uiterst links (bij
voorwaartse samentrekking) staat.
Stellen we de leden voor door middel van lettercombinaties en het
verbindingswoord door het symbool &, dan kunnen we de twee
mogelijkheden als volgt weergeven:
|
·
achterwaartse samentrekking: ab &
cb wordt a- &
cb, bijv.: lees- of
rookzalen; behalve tulpen-, ook narcissenvelden;
·
voorwaartse samentrekking: ab &
ac wordt ab &
-c, bijv.: nevenactiviteiten en
-inkomsten; dorpsstraten in plaats van -pleinen.
|
[3]
Voor samentrekking op woordniveau moeten de elementen
a, b en
c in de structuren in [2] bij
voorkeur een zelfstandige betekenis hebben.
Op grond van deze regel is samentrekking moeilijk en veelal
uitgesloten
wanneer voor- of achtervoegsels in het geding zijn. Combinaties als de
onderstaande komen hoogstens voor als de spreker om verduidelijking vraagt
of wil corrigeren:
|
(5)
|
Verwar je niet 'boom-' met 'bloempje'?
|
|
(6)
|
Het gaat niet om de kwanti- maar om de kwaliteit.
|
Weglating van willekeurige lettergrepen of foneemgroepen is uitgesloten,
hoewel men er toch soms gebruik van maakt om een komisch effect te
bereiken: musi- en mondkus, bal- en
vondelingen, pneu- en harmonie (alle uitgesloten
in gewoon taalgebruik).
[4]
De mogelijkheden voor voorwaartse samentrekking zijn beperkt.
Toepassing van dit procédé leidt nogal vlug tot buitenissigheid.
Voorbeelden van mogelijke samentrekkingen zijn:
|
(7)
|
Kijk maar in het hoofdstuk over geslachtsonderscheiding en -regels.
|
|
(8)
|
Je moet wel de volkstaal of -talen beheersen.
|
|
(9)
|
Hij heeft dorpsstráten in plaats van -pleinen gefotografeerd.
|
|
(10)
|
Kun je in de naam van deze organisatie 'geneeskunst' met '-kunde'
identificeren?
|
[5]
Het natuurlijke accentpatroon van de woorden moet zo goed mogelijk bewaard
blijven.
Bij samentrekking op woordniveau worden de niet-gemeenschappelijke
elementen (meer of minder sterk) beklemtoond en wanneer die delen niet of
moeilijk beklemtoond kunnen worden, dan resulteert de samentrekking in een
onmogelijke of in elk geval geforceerde constructie. Een nevenschikking
als gebruik of misbruik wordt dan ook bij voorkeur niet
samengetrokken.
[6]
Het restant vereist altijd een parallel element.
Een constructie als brom- en fietsen is
uitgesloten
aangezien het 'restant' brom in het tweede lid geen parallel
element heeft. De volledige vorm is immers bromfietsen en
fietsen. Geschematiseerd wordt dat ab
& b, terwijl voor samentrekking de structuur
ab & cb of
ab & ac vereist is
(zie regel [2]).
[7]
Zoals in
al vermeld is, duidt men in de
geschreven taal
de plaats van het weggelaten woorddeel aan door een koppelteken (zie de
voorbeelden hierboven).
|
|
|
|
|