Andere bepalingen
 
[ 17·4·3·2 ]
 
Behalve als preciserende bepaling kunnen bijwoordelijke constituenten ook met een andere betekenisfunctie in voorzetselconstituenten gebruikt worden, bijvoorbeeld als kwantificerende bepaling (zie , [5]), als modale bepaling (zie , [7]) of als focuspartikel (zie , [8][a]). Kenmerkend voor zulke (meestal eenwoordige) bepalingen is dat ze vaak verschillende plaatsingsmogelijkheden hebben: ze kunnen niet alleen aan de kern voorafgaan, maar er ook pal achter staan of op de kern en het complement volgen. Naast elkaar zijn bijvoorbeeld mogelijk:

(1a) (De genoemde Limburgse traditie dateert) ongeveer van het laatste kwart van de twaalfde eeuw.
(1b) (De genoemde Limburgse traditie dateert) van ongeveer het laatste kwart van de twaalfde eeuw.
(1c) (De genoemde Limburgse traditie dateert) van het laatste kwart van de twaalfde eeuw ongeveer.
(2a) Nagenoeg in alle gevallen (was er sprake van fraude.)
(2b) In nagenoeg alle gevallen (was er sprake van fraude.)
(2c) In alle gevallen nagenoeg (was er sprake van fraude.)
(3a) (De politie heeft) vermoedelijk bij drie verdachten (huiszoeking gedaan.)
(3b) (De politie heeft) bij vermoedelijk drie verdachten (huiszoeking gedaan.)
(3c) (De politie heeft) bij drie verdachten vermoedelijk (huiszoeking gedaan.)
(4a) (De woningnood is) vooral in de grote steden (hoog.)
(4b) (De woningnood is) in vooral de grote steden (hoog.)
(4c) (De woningnood is) in de grote steden vooral (hoog.)
(5a) Precies op dat moment (viel hij binnen.)
(5b) Op precies dat moment (viel hij binnen.)
(5c) Op dat moment precies (viel hij binnen.)

Ook constituenten zoals bijvoorbeeld, met name (m.n.), onder andere (o.a.) en onder meer (o.m.) kennen als bepaling in een voorzetselconstituent deze plaatsingsmogelijkheden, bijv.:

(6a) (Men kan zoiets aantreffen) bijvoorbeeld bij Potgieter.
(6b) (Men kan zoiets aantreffen) bij bijvoorbeeld Potgieter.
(6c) (Men kan zoiets aantreffen) bij Potgieter bijvoorbeeld.
(7a) (Ze lieten de kritiek) met name van de oppositiepartijen (langs zich heen gaan.)
(7b) (Ze lieten de kritiek) van met name de oppositiepartijen (langs zich heen gaan.)
(7c) (Ze lieten de kritiek) van de oppositiepartijen met name (langs zich heen gaan.)
(8a) (Het betreft een verschijnsel dat) o.m. in correctiezinnen (kan voorkomen.)
(8b) (Het betreft een verschijnsel dat) in o.m. correctiezinnen (kan voorkomen.)
(8c) (Het betreft een verschijnsel dat) in correctiezinnen o.m. (kan voorkomen.)

Plaatsing van de bepaling pal achter het voorzetsel zoals in de (b) -zinnen hierboven is niet voor alle taalgebruikers aanvaardbaar , ook al komt deze volgorde veelvuldig voor en is er op zichzelf geen bezwaar tegen. Dat betekent overigens niet dat de (b) - en/of de (c) -volgorde in alle gevallen even goed mogelijk is; soms is plaatsing pal achter de kern zelfs uitgesloten. Vergelijk bijv.:

(9a) (Ze gingen) bijna zonder eten (van huis.)
(9b) (Ze gingen) zonder bijna eten (van huis.)   <<uitgesloten>>
(9c) (Ze gingen) zonder eten bijna (van huis.)
(10a) Zelfs in de ANS (vind je schrijffouten.)
(10b) In zelfs de ANS (vind je schrijffouten.)   <<twijfelachtig>>
(10c) In de ANS zelfs (vind je schrijffouten.)
(11a) Juist op de vragen van de minister (wist hij geen antwoord.)
(11b) Op juist de vragen van de minister (wist hij geen antwoord.)   <<twijfelachtig>>
(11c) Op de vragen van de minister juist (wist hij geen antwoord.)
(12a) Pas na het journaal (ging men aan tafel.)
(12b) Na pas het journaal (ging men aan tafel.)   <<uitgesloten>>
(12c) Na het journaal pas (ging men aan tafel.)

Om de hierboven genoemde redenen verdient het aanbeveling bij twijfel de bepaling voor het voorzetsel te plaatsen, zoals in de (a) -zinnen.
     In sommige gevallen kan plaatsing voor dan wel achter de kern meehelpen de bedoelde interpretatie beter tot uitdrukking te brengen. Vergelijk bijv.:

(13a) (Voorts kan 'heel') o.a. voor 'de' (staan.)
(13b) (Voorts kan 'heel') voor o.a.'de' (staan.)

Aangezien de meest ondubbelzinnige plaats van elementen met een zeker (stuk van een) zinsdeel als bereik die is vlak voor hun bereik, is de meest voor de hand liggende interpretatie van (13a) dat o. a. betrekking heeft op voor. De zin betekent dan dat het woord 'heel' behalve voor ook achter het woord 'de' kan staan. Zin (13b) met de als bereik van o. a. zou betekenen dat heel behalve voor het woord 'de' ook voor andere woorden kan staan. In gesproken taal wordt het respectieve bereik bovendien aangegeven door het accent (in het voorbeeld respectievelijk op voor en op de). Opmerking


 
vorige pagina De voor dit onderdeel gebruikte literatuur volgende pagina