|
|
Afleidingen op -lei en -hande
|
[ 5·9·3·3·ii ]
|
| 1 |
Er bestaat een vrij groot aantal afleidingen op -lei en
-hande, die als eerste element een telwoord, het woord
geen of een onbepaald voornaamwoord hebben. De gehele
afleiding is ook als onbepaald voornaamwoord te beschouwen. Voorbeelden
zijn:
enerlei
enerhande
beiderlei
beiderhande
tweeërlei/tweeërhande en
drieërlei/drieërhande
Van een bepaald hoofdtelwoord zijn in principe nog meer afleidingen
mogelijk, al is het gebruik van vormen als vijfderlei,
zestigerlei, enz. niet gewoon te noemen. Behalve de al
vermelde vormen komen nog voor:
allerlei/allerhande
velerlei/velerhande
menigerlei/menigerhande
enigerlei/enigerhande en
generlei/generhande
In plaats van allerlei en allerhande komen ook
van allerlei en van allerhande voor (met
dezelfde syntactische mogelijkheden als de vormen zonder van;
vergelijk
 ).
Van deze vormen behoren alleen allerlei en
allerhande tot de standaardtaal; alle andere vormen zijn tot
formeel taalgebruik te rekenen; met uitzondering van velerlei,
tweeërlei, drieërlei en beiderlei
kunnen ze als
archaïsch
beschouwd worden.
De betekenis is 'van één, twee, vele (...) soort(en)';
generlei/generhande heeft de waarde van een nadrukkelijk
geen.
|
|
| 2 |
Deze onbepaalde voornaamwoorden worden niet-zelfstandig gebruikt als
determinator bij meervoudige (behalve enerlei) telbare en
enkelvoudige niet-telbare substantieven; enerlei/enerhande,
menigerlei/menigerhande, enigerlei/enigerhande en
generlei/generhande komen ook bij telbare substantieven in het
enkelvoud voor. Op enerlei/enerhande,
beiderlei/beiderhande en enigerlei/enigerhande na,
kunnen deze afleidingen ook zelfstandig met partitief er en in
combinatie met een genitiefbepaling gebruikt worden; allerlei
en allerhande komen zelfstandig ook zonder deze beperkingen
voor. Voorbeelden:
|
(1)
|
We hebben allerhande geruchten gehoord.
|
|
(2)
|
Generhande dobbelspel was toegestaan.
<formeel>
|
|
(3)
|
Voor zijn stelling had hij drieërlei argumenten.
<formeel>
|
|
(4)
|
Er waren personen van beiderlei kunne.
<formeel>
|
|
(5)
|
Op enigerlei wijze had hij kans gezien te ontsnappen.
<formeel>
|
|
(6)
|
De visser vangt niet allerlei vis met enerlei aas.
<formeel>
|
|
(7)
|
Hij had met velerlei moeilijkheden te kampen.
<formeel>
|
|
(8)
|
U vraagt mij om argumenten? Ik kan er drieërlei aanvoeren.
<formeel>
|
|
(9)
|
Er zijn daar een heleboel vogels. Ik heb er allerlei gezien.
|
|
(10)
|
Er was allerhande lekkers.
|
|
(11)
|
Hij had allerlei te vertellen.
|
|
|
|
|
