|
|
Volle en gereduceerde vormen
|
[ 5·2·7 ]
|
| 1 |
De gereduceerde vormen zijn altijd onbeklemtoond. De volle vormen zijn vaak,
maar niet altijd beklemtoond, en de klemtoon is niet altijd even sterk. Bij
sommige persoonlijke voornaamwoorden bestaan geen afzonderlijke volle en
gereduceerde vormen: hier kan dezelfde vorm gebruikt worden in posities
waarin bij de andere voornaamwoorden alleen de volle of alleen de
gereduceerde vorm voorkomt.
Het persoonlijk voornaamwoord het komt alleen voor in posities
die specifiek zijn voor de gereduceerde vormen.
De volle vormen van de overige persoonlijke voornaamwoorden verwijzen in
principe steeds naar personen of naar zelfstandigheden die als persoon
worden voorgesteld (maar
 ); een uitzondering vormt hij, dat onbeklemtoond zonder
meer ook naar niet-personen kan verwijzen. De gereduceerde vormen kunnen in
het algemeen naar personen en niet-personen verwijzen. (Voor vollediger
informatie met betrekking tot de persoonlijke voornaamwoorden van de derde
persoon:
.)
|
|
| 2 |
De volle vormen zijn verplicht in de volgende gevallen:
|
[a]
in tegenstellingen, bijv.:
|
(1)
|
Hij bedoelt jou niet, maar Mark.
|
|
(2)
|
Ik vind jouw verhaal veel geloofwaardiger dan dat van hem.
|
[b]
in een nevenschikking, bijv.:
|
(3)
|
Brigitte en jij.
|
|
(4)
|
Jij of Joris moet dat maar even opknappen.
|
|
(5)
|
Hij en zij.
|
[c]
in vergelijkingen na de voegwoorden als en dan,
bijv.:
|
(6)
|
Ik geloof dat hij wat ouder is dan wij.
|
|
(7)
|
Gert is niet zo handig in dat soort dingen als zij.
|
[d]
in aansprekingen, bijv.:
|
(8)
|
Jij daar, kom eens even hier!
|
[e]
wanneer een persoonlijk voornaamwoord als reactie op een voorafgaande
taaluiting fungeert, bijv.:
|
(9)
|
A: Wie helpt er even met de afwas? B: Ik!
|
|
(10)
|
A: Wie heeft dát nu weer gedaan? B: Zij!
|
[f]
meestal wanneer een niet-onderwerpsvorm als (deel van een) zinsdeel op de
eerste zinsplaats fungeert, bijv.:
|
(11)
|
(Aan) haar kun je zoiets wel toevertrouwen.
|
|
(12)
|
Mij lijkt dat ze het best zonder 'm kunnen stellen.
|
|
(13)
|
Op jou zullen we maar niet meer rekenen.
|
|
(14)
|
Met hem kun je wel meegaan.
|
Na beklemtoonde, gewoonlijk plaatsaanduidende, voorzetsels kunnen echter
meestal wel gereduceerde vormen gebruikt worden, bijv.:
|
(15)
|
Náást 'm liep een kind met een ballon.
|
|
(16)
|
Vóór me zag ik een gapende afgrond.
|
Een andere uitzondering is de verbinding
me dunkt
, waarin steeds de gereduceerde vorm me voorkomt.
[g]
wanneer de onderwerpsvorm van de derde persoon mannelijk enkelvoud op de
eerste zinsplaats staat, bijv.:
|
(17a)
|
Hij gelooft er niets van.
|
|
(17b)
|
Ie gelooft er niets van.
<<uitgesloten>>
|
Vergelijk hiermee:
|
(18a)
|
Zij gelooft er niets van.
|
|
(18b)
|
Ze gelooft er niets van.
|
[h]
wanneer het persoonlijk voornaamwoord vergezeld gaat van een bepaling als
ook,
zelfs
, enz., die expliciet op dat voornaamwoord slaat (anders gezegd: het als
bereik heeft), bijv.:
|
(19)
|
Ook jij zult wel eens van die dagen hebben waarop alles
tegenvalt.
|
|
(20a)
|
Zij hebben háár zelfs uitgenodigd.
|
Vergelijk met (20a) de volgende zin (met een ander bereik
van zelfs en een andere zinsklemtoon):
|
(20b)
|
Ze hebben 'r zelfs uítgenodigd.
|
[i]
na voorzetseluitdrukkingen en sommige voorzetsels, ongeacht hun positie in
de zin, bijv.:
|
(21a)
|
Allen verlieten de kamer, met uitzondering van hem.
|
|
(21b)
|
Met uitzondering van hem verlieten allen de kamer.
|
|
(22)
|
In tegenstelling tot haar heb ik wel een voldoende gehaald.
|
|
(23)
|
Dat is volgens mij nog niet bewezen.
|
|
(24)
|
Er was niemand buiten jou.
|
|
|
|
| 3 |
De gereduceerde vormen zijn verplicht in de volgende gevallen:
|
[a]
in het algemeen wanneer naar niet-personen verwezen wordt (voor nadere
bijzonderheden:
); vergelijk:
|
(25a)
|
(Over mensen: ) Ze staan hier al een hele tijd.
|
|
(25b)
|
(Over mensen: ) Zij staan hier al een hele tijd.
|
|
(26a)
|
(Over boeken: ) Ze staan hier al een hele tijd.
|
|
(26b)
|
(Over boeken: ) Zij staan hier al een hele tijd.
<<uitgesloten>>
|
[b]
in zinnen met een naamwoordelijk gezegde waarin een persoon
geïdentificeerd wordt
, [c], bijv.:
|
(27)
|
Is dat de bakker? Ja, dat is 'm.
|
[c]
in de zogenaamde ethische
datief, waardoor een zekere emotionele betrokkenheid van de
spreker bij het door de zin uitgedrukte tot uiting komt (alleen
me en je komen voor); voorbeelden:
|
(28)
|
Het is me wat moois.
|
|
(29)
|
Wat zeg je me daarvan?
|
|
(30)
|
En toen werd ie me toch kwaad!
|
|
(31)
|
Dat is je wat!
|
Verder worden de gereduceerde vormen in
gesproken taal
meestal gebruikt als een persoonlijk voornaamwoord in onbeklemtoonde
positie voorkomt. Volle vormen zijn in die positie echter niet uitgesloten;
de volgende zinnen met ongeaccentueerd voornaamwoord (zie de
klemtoontekens) klinken niet ongewoon:
|
(32)
|
Ze hebben mij erover ópgebeld.
|
|
(33)
|
En heb jij daar toen iets van gezégd?
|
De gereduceerde vormen (me, je) zijn echter
minstens even gebruikelijk. In het algemeen klinkt een veelvuldig gebruik
van volle vormen in onbeklemtoonde positie, wat nogal eens voorkomt bij
mensen die het Nederlands niet als moedertaal spreken, nogal onnatuurlijk.
Dit gebruik zal mede bevorderd worden door de spelling.
Vaak wordt namelijk een volle vorm gespeld (en ook wel ten onrechte
gelezen) waar in
gesproken taal
een gereduceerde vorm voorkomt (die ook gelezen zou moeten worden). Dit
geldt in ieder geval voor de gereduceerde vormen ie, '
m, 'r, d'r, die zeer zelden geschreven
worden, in mindere mate voor 'k en 't (bij
het is er eigenlijk geen sprake van een gereduceerde vorm
), in nog mindere mate voor je, me,
we en ze, maar ook deze laatste worden in
geschreven taal
wel door volle vormen vervangen. In de ANS worden in de
paragrafen over voornaamwoorden die gereduceerde vormen kennen, in de
voorbeeldzinnen waar daartoe aanleiding is, ook gereduceerde vormen
gespeld; elders wordt de gebruikelijke spelling gevolgd. Dit alles geldt
niet voor het voornaamwoord het, dat in
gesproken taal
geen 'volle vorm' kent en daarom zonder bezwaar steeds als het
gespeld kan worden, en voor je, me,
we en ze, die zonder voorbehoud in de hele
ANS worden gebruikt.
|
|
|
|
|
