Het als onderwerp van gekloofde zinnen
 
[ 20·2·2·2·ii ]
 
Het voornaamwoord het wordt verder als onderwerp van gekloofde zinnen gebruikt. In dergelijke zinnen staat een willekeurig zinsdeel voorop, vergezeld van het en een vorm van het werkwoord zijn (die meestal aan dat zinsdeel voorafgaan). De rest van de zin heeft de vorm van een betrekkelijke bijzin (soms als het vooropgeplaatste zinsdeel voorzetselvoorwerp of bijwoordelijke bepaling is, altijd als het onderwerp of een ander voorwerp dan voorzetselvoorwerp is) of van een niet-betrekkelijke dat-zin (soms als het vooropgeplaatste zinsdeel voorzetselvoorwerp of bijwoordelijke bepaling is). Voorbeelden, met niet-gekloofde zinnen in de (a) -zinnen, gekloofde zinnen in de (b) - en (c) -zinnen:

(1a) Hans valt u steeds maar lastig.
(1b) Het is Hans die u steeds maar lastig valt.
(2a) Ze hebben het paleis verwoest.
(2b) Het is het paleis dat ze verwoest hebben.
(3a) Ik wil Karel die fiets geven.
(3b) Het is Karel aan wie ik die fiets wil geven.
(4a) Hij dacht aan een hamer.
(4b) Het was aan een hamer dat hij dacht.
(4c) Het was een hamer waar hij aan dacht.
(5a) Hij deed het met een hamer.
(5b) Het was met een hamer dat hij het deed.
(5c) Het was een hamer waar hij het mee deed.
(6a) De trein vertrekt om vier uur.
(6b) Het is om vier uur dat de trein vertrekt.
(7a) De politie haalde hem in Venlo in.
(7b) Het was in Venlo dat de politie hem inhaalde.

In dit type zinnen is het het onderwerp. Meestal is het als voorlopig onderwerp te beschouwen: de betrekkelijke bijzin is altijd, de niet-betrekkelijke dat -zin soms het eigenlijke onderwerp. De niet-betrekkelijke dat-zinnen zijn dus soms op te vatten als onderwerpszinnen, soms is dit echter niet mogelijk. Vergelijk respectievelijk met (7b), (6b) en (4b):

(7c) Dat de politie hem inhaalde, was in Venlo.   <<twijfelachtig>>
(6c) Dat de trein vertrekt, is om vier uur.   <<twijfelachtig>>
(4d) Dat hij dacht, was aan een hamer.   <<uitgesloten>>

Het (veelvuldige) gebruik van gekloofde zinnen als hier bedoeld, wordt door velen om stilistische redenen afgekeurd. Zie over de gebruiksmogelijkheden van deze constructie verder in .
 
vorige pagina De voor dit onderdeel gebruikte literatuur volgende pagina