|
|
Het voorvoegsel her-
|
[ 12·2·1·3·5 ]
|
|
Er kunnen naar de betekenis grosso modo twee groepen onderscheiden worden.
|
[1]
De combinatie van het voorvoegsel her- met een werkwoord
heeft meestal (maar zie hierna) de betekenis: 'het opnieuw verrichten van
de werking die door het grondwoord genoemd wordt'. In heel wat gevallen
zijn alleen de infinitief en het voltooid deelwoord van de her
-werkwoorden gebruikelijk, vooral als het grondwoord geleed is.
Voorbeelden van met her- gevormde werkwoorden zijn:
herbebossen
herbeginnen
herbouwen
herindelen
herontdekken
heropvoeden
herschilderen
hertrouwen
heruitzenden
herwaarderen
Dit procédé is vooral in
regionaal
(met name zuidelijk) taalgebruik productief. Het voorvoegsel is dan
meestal onbeklemtoond. Voor het overige is de productiviteit nagenoeg
beperkt tot de formele taal. Het voorvoegsel is dan meestal beklemtoond.
Een voorbeeld van dat laatste gebruik is:
|
(4)
|
Na gemeten, gewogen en geringd te zijn, herkregen de vogels
hun vrijheid.
<formeel>
|
Buiten de formele taal gebruikt men vaak omschrijvingen met
opnieuw en het grondwoord.
Een apart geval vormt het overgankelijke
herwerken (= 'opnieuw bewerken') met als grondwoord het
onovergankelijke werken.
Tot het productieve type rekenen we ook een aantal afleidingen waarvan het
grondwoord begint met ver-
 . In sommige gevallen valt ver- weg en komt
her- daarvoor in de plaats, vergelijk bijv.
herenigen (naast:
verenigen),
hernieuwen (naast:
vernieuwen) en
heroveren (naast:
veroveren)
. In andere gevallen valt ver- weer niet weg:
herverdelen,
herverkavelen (ook:
herkavelen),
herverplanten
.
Opmerking 1
|
Het woord
herboren (= 'opnieuw geboren'), dat enkel als voltooid deelwoord
voorkomt, verhoudt zich qua betekenis tot
geboren als de bovengenoemde afleidingen met her-
tot de corresponderende grondwoorden.
|
|
[2]
Van een aantal werkwoorden die beginnen met her- kan de
betekenis niet of niet helemaal omschreven worden als 'het opnieuw
verrichten van de werking die door het grondwoord wordt uitgedrukt'. De
betekenis bevat soms het element 'wijziging'. Dit betekeniselement is ook
min of meer aanwezig in enkele afleidingen uit de productieve groep, zoals
herschrijven, en
herwerken, maar overheerst in gevallen als
herroepen,
hervormen en
herzien met als betekenis 'veranderen'. Niet tot de productieve
groep behoren gevallen als
herademen,
herdenken,
herhalen,
herkennen,
herstellen, voor de betekenis waarvan we naar het woordenboek
verwijzen. Toch is het in een aantal gevallen niet uitgesloten om hiermee
in vorm overeenkomende afleidingen te maken volgens het productieve
procédé. Zie bijv. de zinnen:
|
(5)
|
Deze film is de moeite van het herzien waard. (= 'opnieuw zien,
bekijken')
|
|
(6)
|
Al doende moet je je hele theorie herdenken en zo nodig
bijstellen. (= 'opnieuw denken over/overdenken')
|
Het accent ligt in beide gevallen op her-. Dit in
tegenstelling tot de her-werkwoorden die niet tot het
productieve procédé behoren.
|
Zie voor de vorming van het voltooid deelwoord van met her-
afgeleide werkwoorden
.
Opmerking 2
|
Bij een aantal werkwoorden van uitheemse oorsprong komt het voorvoegsel
re- voor, met de betekenis 'opnieuw', bijv.:
revaccineren ('opnieuw vaccineren'),
remilitariseren ('opnieuw militariseren'),
reproduceren ('opnieuw vervaardigen, voortbrengen').
|
|
|
|
|
|
