Voorzetseluitdrukkingen
 
[ 9·2·4 ]
 
Voorzetseluitdrukkingen zijn lexicaal gefixeerde groepen (ingeleid door een voorzetsel) die in hun geheel de functie van een voorzetsel vervullen. Zo zijn in (1) en (2) de groepen op grond van en aan de hand van als voorzetseluitdrukkingen te beschouwen omdat ze gelijkgesteld kunnen worden met de voorzetsels wegens, respectievelijk met:

(1) Op grond van haar grote verdiensten werd zij in de adelstand verheven.
(2) Aan de hand van deze plattegrond zul je je wel kunnen oriënteren.

Groepen als deze kunnen vaak ook een andere, letterlijke betekenis hebben, zoals in (3) en (4); het zijn dan geen voorzetseluitdrukkingen:

(3) We bouwen hier op grond van de gemeente Wymbritseradeel.
(4) Het kindje liep aan de hand van zijn moeder.

Voorzetseluitdrukkingen zijn (enkele uitzonderingen daargelaten) niet varieerbaar (bijv. door toevoeging van bepalingen). In (3) is op grond van bijv. uitbreidbaar tot op momenteel voor een redelijke prijs verkrijgbare grond van, en in (4) is aan de hand van bijv. uitbreidbaar tot aan de grote, veilige hand van. In (1) is op grond van daarentegen niet uit te breiden tot bijv. op weloverwogen grond van, en in (2) kan men aan de hand van niet uitbreiden tot bijv. aan de overzichtelijke hand van.
     Toch is de categorie van de voorzetseluitdrukkingen op deze manier niet in alle gevallen duidelijk af te bakenen. Niet altijd is een groep die gewoonlijk als voorzetseluitdrukking beschouwd wordt, door een voorzetsel te vervangen (bijv. niet in antwoord op, bij monde van of met medeweten van). Bovendien is in een enkel geval een voorzetseluitdrukking ook wel uitbreidbaar. Zo is naast (het Concertgebouworkest) onder leiding van...' bijvoorbeeld ook mogelijk: (het Concertgebouworkest) onder de eminente leiding van... .
     Voorzetseluitdrukkingen komen ook hierin met voorzetsels overeen, dat ze vrijwel altijd vóór de constituent of bijzin staan waar ze bij horen. Slechts in een enkel geval komt achterplaatsing voor. Zo bijv. ten spijt in:

(5) Het mooie weer ten spijt zijn we de hele dag binnen gebleven.

We zouden hier dus van een 'achtergeplaatste voorzetseluitdrukking' kunnen spreken, maar deze term is niet gebruikelijk.
 
vorige pagina De voor dit onderdeel gebruikte literatuur volgende pagina