Op de eerste zinsplaats
 
[ 8·6·3·3·i ]
 
Presentatief er op de eerste zinsplaats kan niet worden weggelaten (afgezien van spreektaalverschijnselen die hier niet behandeld worden en een vaste uitdrukking als wordt vervolgd ('van deze tekst verschijnt een vervolg')); vergelijk:

(1a) Er wordt gezongen.
(1b) Wordt gezongen.   <<uitgesloten>>
(2a) Er komt vanavond een student op de kinderen passen.
(2b) Komt vanavond een student op de kinderen passen.   <<uitgesloten>>

Het is natuurlijk wel mogelijk dat niet presentatief er, maar bijv. het onderwerp - indien aanwezig - op de eerste zinsplaats staat, zoals in:

(2c) Een student komt vanavond op de kinderen passen.

In het algemeen kunnen we stellen dat in de meeste zinnen waar op de eerste zinsplaats presentatief er mogelijk is, ook het onderwerp op die plaats kan staan. Het gebruik van de ene of de andere constructie is afhankelijk van verschillende factoren.
     Eén daarvan is de betekenis van het gezegde. In het algemeen geldt dat een zin zonder presentatief er meer voorkeur heeft naarmate het gezegde een sterker handelingskarakter vertoont en/of de referent van het onderwerp een meer actieve rol speelt in het gebeuren. Vergelijk:

(3a) Een tijger besloop zijn prooi.
(3b) Er besloop een tijger zijn prooi.   <<twijfelachtig>>
(4a) Een gevoel van angst besloop hem.
(4b) Er besloop hem een gevoel van angst.
(5a) Een gevoel van angst overweldigde hem.
(5b) Er overweldigde hem een gevoel van angst.   <<twijfelachtig>>
(6a) Een agent stond het verkeer te regelen.
(6b) Er stond een agent het verkeer te regelen.
(7a) Een agent probeerde de auto aan te houden.
(7b) Er probeerde een agent de auto aan te houden.   <<twijfelachtig>>
(8a) Een agent sommeerde mij af te stappen.
(8b) Er sommeerde mij een agent af te stappen.   <<twijfelachtig>>

De hierboven als 'twijfelachtig' gekwalificeerde zinnen zijn alleen denkbaar in zeer bepaalde contexten. Zo zou in een commentaar bij een natuurfilm bijv. kunnen voorkomen:

(3c) U hebt in de getoonde filmbeelden kunnen zien, beste kijkers, dat er in de natuur voortdurend een strijd op leven en dood heerst: er werd een muis het slachtoffer van een roofvogel, er werd een gazelle verscheurd door een leeuw, er besloop een tijger zijn prooi...

Zie verder .
 
vorige pagina De voor dit onderdeel gebruikte literatuur volgende pagina