|
|
Bij substantieven met 'unieke referentie'
|
[ 4·5·4 ]
|
| 1 |
Het lidwoord is dikwijls afwezig bij substantieven met
zogenaamde unieke referentie. Hieronder wordt verstaan dat een
substantief, al dan niet in combinatie met een of meer andere woorden, één
welbepaald exemplaar (persoon of zaak) van een categorie aanduidt, dat dus
ondubbelzinnig geïdentificeerd kan worden.
|
|
| 2 |
Er zijn vijf gevallen te onderscheiden: [1] substantieven met
een eigennaam, [2] substantieven met een letter en/of een
nummer, [3] verwantschapsnamen, [4] substantieven
voorafgegaan door bepaalde adjectieven en [5] enkele andere
substantieven.
|
[1]
Substantieven met een eigennaam;
Eigennamen die een persoon aanduiden, kunnen worden voorafgegaan door een
kwalificerend substantief, zonder lidwoord. Daarmee mag echter geen
nationaliteit of levensbeschouwing worden genoemd en ook mag de
kwalificering niet subjectief zijn. Combinaties als
de marxist Krol,
de moslim Bazarghan,
de Belg Martens,
de stommeling De Wit,
het generaaltje Swerts
hebben dus verplicht een lidwoord. Wel komen zonder lidwoord voor:
|
·
benamingen van rangen binnen een hiërarchie, bijv.: militair
luitenant Van Dam,
generaal McArthur
;
religieus
kapelaan Oedekerke,
paus Gregorius iii,
broeder Karel,
kardinaal Suenens,
moeder Teresa,
ayatollah Khomeiny
;
In militaire kringen is de toevoeging van een bepaald lidwoord
gebruikelijk:
de luitenant Van Dam,
de generaal Spoor
, enz.
·
titels, bijv.:
doctorandus Sterk,
sjeik Ali,
prinses Juliana,
freule de Goncourt,
baron Casier
;
·
aanspreekwoorden (waaronder ook beroepsaanduidingen), bijv.:
meneer/mevrouw/jongeheer/mejuffrouw Verdonk,
kameraad Andropov,
professor Michels,
notaris Declerck
;
·
aanduidingen van beroepen of functies die niet als aanspreekwoord
gebruikt worden (vooral in journalistieke stijl), bijv.:
accountant Derksen,
boer Devos,
doelman Pfaff,
apotheker Douma,
wetenschappelijk medewerker Houtsma,
minister Winsemius,
trainer Michels,
makelaar in huizen Wubbels
;
·
sommige verwantschapsnamen:
tante Jeanne,
oom Paul
. Wat de verwantschapsnamen betreft, moeten we opmerken dat vooral
oom en
tante met een eigennaam verbonden worden. De woorden
dochter,
zoon,
zus(ter), broer (broeder),
zwager,
schoonzus(ter),
schoonbroer,
schoonvader,
schoonmoeder treft men bijna nooit aan in combinatie met een
eigennaam. Verbindingen met
neef en
nicht zijn minder gebruikelijk (
neef Piet,
nicht Loesje). Woorden als
(groot)vader en
(groot)moeder zonder lidwoord kunnen gevolgd worden door een
familienaam als die woorden in een bepaalde situatie op zichzelf geen
unieke referentie hebben, bijv. wanneer er meer dan één grootvader
bestaat:
|
(1)
|
A: Ik ben bij grootvader geweest. B: Bij grootvader
Jacobs? A: Neen, bij grootvader Huys.
|
Gebruikelijk zijn wel enkele vaste verbindingen zoals
Moeder Maria,
(aarts)vader Abraham,
Moedertje Rusland,
vadertje Stalin
.
|
Voor eigennamen die een gebouw of een instelling aanduiden: zie
 en
.
[2]
Substantieven met een letter en/of
nummer;
In gevallen als:
gevangene 1078B,
agent 007,
dossier X53,
kamer 17,
rijksweg A43,
tram/bus/lijn 6,
bladzijde 23
, wordt het lidwoord minder gebruikt naarmate de verbinding meer in het
taalgebruik van alledag voorkomt. In zeer gangbare verbindingen (zie de
voorbeelden (4) en (5a)) moet het lidwoord
zelfs weggelaten worden. In het meervoud is het gebruik van het lidwoord
de in de zojuist genoemde gevallen wel verplicht (vergelijk
de (a) - en (b) -zinnen hieronder met elkaar).
Voorbeelden zijn:
|
(2a)
|
In (het) dossier X53 is hierover niets te vinden.
|
|
(2b)
|
In de dossiers X53 en X54 is hierover niets te vinden.
|
|
(3)
|
(De) rijksweg A43 zal niet worden doorgetrokken.
|
|
(4)
|
De halte van lijn 6 is opgeheven.
|
|
(5a)
|
Dat staat op bladzij 23.
|
|
(5b)
|
Dat staat op de bladzijden 23 en 27.
|
[3]
Verwantschapsnamen;
De verwantschapsnamen
(groot)vader en
(groot)moeder (en variaties ervan zoals
papa,
opa,
moeke, enz.), in mindere mate
oom en
tante, en in nog mindere mate
neef en
nicht, komen wanneer ze voor familieleden van de spreker gebruikt
worden zonder lidwoord voor. Voorbeelden:
|
(6)
|
Vader heeft ons gevraagd stil te zijn.
|
|
(7)
|
Ik heb een cadeautje voor tante.
|
|
(8)
|
Wat is oma toch lief!
|
Buiten dit familieverband worden normaal lidwoorden gebruikt, bijv.:
|
(9)
|
De vader van Piet heeft een nieuwe auto gekocht.
|
|
(10)
|
Treesje heeft een nieuwe mama gekregen.
|
Voor verwantschapsnamen met een eigennaam: zie hierboven bij categorie
[1].
[4]
Substantieven voorafgegaan door bepaalde adjectieven;
In formele taal wordt het lidwoord soms weggelaten voor substantieven die
voorafgegaan worden door adjectieven als
bedoeld(e),
(boven)genoemd(e),
(laatst)vermeld(e)
, enz. Voorbeelden:
|
(11)
|
Bovengenoemd artikel bevat veel onjuistheden.
<formeel>
|
|
(12)
|
De verzekering onder vermeld polisnummer is ingegaan op 1
januari 1983.
<formeel>
|
|
(13)
|
Genoemde heren hebben de benoeming aanvaard.
<formeel>
|
[5]
Andere substantieven;
Door woorden als
beschuldigde,
beklaagde,
verdachte,
verdediger;
ondergetekende,
schrijver (dezes);
burgemeester en wethouders/schepenen
kan in een concrete situatie (de situatie in de rechtbank, de
schrijfsituatie, enz.) één welbepaalde persoon of een groep welbepaalde
personen worden aangeduid. Het lidwoord van bepaaldheid kan dan in formele
taal afwezig zijn. Voorbeelden:
|
(14)
|
Beschuldigde ontkent het verhaal van de heer Peters met grote
stelligheid.
<formeel>
|
|
(15)
|
Ondergetekende verklaart hierbij akkoord te gaan met het
voorstel.
<formeel>
|
|
(16)
|
Verdediger voert aan dat verdachte op de avond van
de moord niet de controle had over zijn geestelijke vermogens.
<formeel>
|
|
(17)
|
Burgemeester en Wethouders verwierpen het door de Centrale
Overheid naar voren gebrachte bezuinigingsplan voor de gemeente.
<formeel>
|
|
|
|
|
|
